Tổng quan: Chức năng điều hành trong rối loạn tâm thần (Executive Function-EF)

Chưa có sự đồng thuận nào về định nghĩa các chức năng điều hành (EF), các thành phần và nền tảng sinh thần kinh của nó. Tuy nhiên, bất chấp những bất đồng về lý thuyết này, một điểm cấp thiết về các quá trình nhận thức này là mối quan hệ của nó với việc quản lý nhận thức, hành vi, cảm xúc và hướng phản ứng đến các mục tiêu đã thiết lập.

Diamond (2013) đề xuất rằng các EF trình bày một cấu trúc phân cấp với ba quy trình cốt lõi phục vụ cho các chức năng nhận thức phức tạp khác. Theo Diamond, dựa trên nghiên cứu trước đây của Miyake và cộng sự (2000), các chức năng điều hành cốt lõi là bộ nhớ làm việc, tính linh hoạt nhận thức và kiểm soát ức chế. Các chức năng này xuất hiện sớm trong quá trình phát triển và là nền tảng cho việc xây dựng các EF phức tạp như giải quyết vấn đề, lập kế hoạch, lý luận và tư duy trừu tượng. Diamond đề xuất một mô hình lý thuyết nổi bật nhưng không tập trung vào các vấn đề, như vai trò của cảm xúc, động tính và một quá trình khác, như ra quyết định xúc cảm, vốn thường được coi là một thành phần của chức năng điều hành. Ví dụ, một số tác giả lập luận rằng có ít nhất hai loại chính của EF, chức năng điều hành lạnh, liên quan đến tư duy trừu tượng và chức năng điều hành nóng liên quan nhiều hơn đến cảm xúc và động tính (Zelazo và Carlson, 2012).

Theo Johnson (2012), các EF được dự kiến ​​sẽ bị suy yếu trong các rối loạn tâm thần. Do đó, những bệnh nhân này thường có cơ hội bị thành kiến ​​lớn trong việc thích nghi với các yêu cầu của xã hội, nơi làm việc, trường học và các bối cảnh khác. Sự thiếu hụt trong các chức năng điều hành có liên quan đến căng thẳng trong hôn nhân (Bouchard và Saint-Aubin, 2014), tự tử (Malloy-Diniz et al., 2009), thiếu tuân thủ điều trị (Perez et al., 2016) và kết quả học tập kém ( Ribner và cộng sự, 2017). Do đó, hiểu biết về mối quan hệ của các chức năng điều hành và tâm lý bệnh học là cần thiết để cải thiện quản lý lâm sàng bệnh nhân tâm thần. Mục tiêu chính của chủ đề nghiên cứu này, bao gồm 13 bài báo của 70 tác giả từ nhiều lĩnh vực kiến ​​thức, vừa được mô tả gần đây trong một loạt các nghiên cứu về chức năng điều hành trong tâm thần học.

Xem xét quan điểm lý thuyết, Kluwe-Schiavon và cộng sự cung cấp một cuộc thảo luận toàn diện về các định nghĩa truyền thống của EF. Các tác giả đề xuất rằng cần phải vượt qua sự phân đôi nóng và lạnh, và xem xét các EF theo tri nhận động năng (dynamic) và chiều hướng (dimensional).

Hầu hết các bài báo trong chủ đề nghiên cứu này đã thảo luận về mối quan hệ giữa Efs và các bệnh lý tâm thần. Duijkers và cộng sự trình bày một đánh giá xem xét mối quan hệ giữa thâm hụt chức năng điều hành và tự-điều chỉnh ở những bệnh nhân bị bệnh lý kép (rối loạn sử dụng chất cùng với ít nhất một rối loạn đồng diễn). Các tác giả nhấn mạnh sự cần thiết phải bao gồm đánh giá chức năng điều hành với điều trị trong quản lý lâm sàng của những bệnh nhân này. Vẫn đang xem xét mối quan hệ giữa các rối loạn sử dụng chất và EF, Witter và cộng sự báo cáo kết quả củng cố hiểu biết về mối quan hệ giữa hành vi bốc đồng / mạo hiểm và sử dụng cocaine. Các tác giả cũng đã trình bày một kết quả quan trọng rằng các quyết định rủi ro ở người dùng cocaine có thể liên quan đến một cơ chế cơ sở, cản trở việc học hỏi từ những sai lầm trước mắt.

Soraggi-Frez và cộng sự trình bày bằng chứng cho thấy khiếm khuyết bộ nhớ làm việc thường được trình bày trong Rối loạn lưỡng cực ngay cả trong giai đoạn bình sắc (euthymic). Hơn nữa, các tác giả cho rằng tìm kiếm khoái cảm (hedonic), một thành phần mới của mô hình Bộ nhớ làm việc Baddley, thường bị mất điều hòa can thiệp vào phán đoán xúc cảm của các kích thích môi trường và kinh nghiệm. Caixeta và cộng sự cũng thảo luận về khiếm khuyết nhận thức ở bệnh nhân lưỡng cực. Trong một nghiên cứu về khiếm khuyết nhận thức ở bệnh nhân lưỡng cực trầm cảm cao tuổi, các tác giả nhận thấy rằng sự suy giảm tâm thần kinh là toàn diện, bao gồm trí nhớ làm việc, tốc độ xử lý, kiểm soát ức chế và suy giảm tính linh hoạt nhận thức (cognitive flexibility). Cùng nhau, Soraggi-Frez và cộng sự với Caixeta và cộng sự, thêm bằng chứng vào các tài liệu khoa học liên quan đến suy giảm chức năng điều hành trong Rối loạn lưỡng cực, độc lập với tuổi tác và tình trạng hiện tại. Cuối cùng, vẫn trong lĩnh vực chức năng điều hành trên rối loạn khí sắc, Almondes và cộng sự trình bày một báo cáo thú vị rằng ở người cao tuổi, sự tương tác giữa trầm cảm và phàn nàn giấc ngủ góp phần làm cho hiệu ứng kém đi trong tác vụ EFs.

Suy giảm chức năng điều hành cũng đã được thảo luận trong hai rối loạn tâm thần khác, tâm thần phân liệt và ADHD. Berger và cộng sự đã nghiên cứu mô hình điện sinh lý của kích hoạt, so sánh nhóm chứng khỏe mạnh và hai nhóm bệnh nhân tâm thần phân liệt (nhóm theo ưu thế của các triệu chứng dương tính hoặc âm tính) trong một nhiệm vụ bộ nhớ làm việc. Các kết quả chỉ ra một mô hình khác nhau của các hoạt động vỏ não trước trán ở cả nhóm chứng sức khỏe × nhóm lâm sàng và nhóm tâm thần phân liệt âm tính× dương tính. Những kết quả này có thể liên quan đến sự hiểu biết về bản chất của suy giảm trí nhớ làm việc ở bệnh nhân tâm thần phân liệt. Martinez và cộng sự đã thảo luận về sự chồng chéo giữa chức năng điều hành trong ADHD và PTSD, trình bày dữ liệu liên quan đến sự chồng chéo giữa các cơ chế thần kinh bao gồm chức năng điều hành trong các rối loạn đó.

Trong một viễn cảnh phát triển, Zebdi và cộng sự đã thảo luận về sự tương tác giữa các ảnh hưởng môi trường, chủ yếu là mối quan hệ cha mẹ và con cái, với sự phát triển của các chức năng điều hành cũng như các triệu chứng nội tâm hóa (internalizing). Các tác giả chỉ ra tầm quan trọng của một chương trình nghiên cứu tìm hiểu sự tương tác giữa các yếu tố được trích dẫn ở trên. Medeiros và cộng sự mô tả suy giảm chức năng điều hành ở cả những kẻ Bắt nạt và nạn nhân. Trong khi những kẻ tấn công dường như có suy giảm trong các chức năng điều hành nóng, nạn nhân dường như bị suy yếu nhiều hơn trong các chức năng điều hành lạnh. Những khác biệt này rất quan trọng đối với cả sự hiểu biết và phòng ngừa các hiện tượng đó.

Kết thúc chủ đề nghiên cứu này, ba bài báo trình bày dữ liệu, được hướng đến thực hành lâm sàng. Xem xét các vấn đề đánh giá, Sediyama và cộng sự đưa ra các thuộc tính tâm lý của Phiên bản Brazil của Thang đo hành vi bốc đồng UPPS, công cụ được sử dụng để đánh giá các thành phần của xung động. Venza và cộng sự cùng với Hadwin và Richards đã đưa ra bằng chứng can thiệp thành công để cải thiện chức năng điều hành và các quá trình nhận thức khác ở bệnh nhân tâm thần. Bài báo trước đây trình bày kết quả của một chương trình đào tạo nhận thức, tập trung vào kích thích lý luận, trong một mẫu bệnh nhân lưỡng cực trưởng thành. Sau đó, trình bày kết quả của một chương trình đào tạo bộ nhớ làm việc vi tính (computer working memory training) được sử dụng trong một mẫu thanh thiếu niên với mức độ lo âu cao.

Như đề xuất ban đầu, chủ đề nghiên cứu này đã trình bày một phạm vi không đồng nhất bao gồm cả các vấn đề lý thuyết và ứng dụng liên quan đến chức năng điều hành trong các rối loạn tâm thần. Khác xa với việc cung cấp một khám phá toàn diện về chủ đề này, chúng tôi hy vọng trình bày ở đây một số đóng góp cụ thể về sự khám phá của chủ đề thiết yếu này.